Wapenboek
Dit is het oudste wapenboek van Friesland en van grote waarde voor heraldisch en genealogisch onderzoek in onze provincie. Het dateert van rond 1584 en is samengesteld door Hotzo Aecxma, pastoor te Wolsum en daarna te Noorddijk bij Groningen. Het bevat de namen van katholieke inwoners die zich niet langer thuis voelden in het protestant geworden Friesland. Zij wilden trouw blijven aan de Spaanse koning en aan hun eigen geloof. En verlieten daarom (vrijwillig of gedwongen) hun dorpen en steden en vertrokken naar Groningen (dat in 1584 nog voor de Spaanse landheer koos) en naar Oost-Friesland in Duitsland.
Het gaat om bijna 680 namen. Een deel daarvan is door Regnerus van Solckema, versierd met geslachtswapens. Ze zijn gerubriceerd over de toenmalige elf Friese steden en dertig grietenijen. De vluchtelingennamen zijn aangevuld met informatie over bijv. hun beroepen en woonplaatsen. Al bladerend door de lijsten komen we veel pastoors, kloosterlingen en soldaten tegen.
Hotzo Aecxma omschreef het boek als volgt: Dit boeck is genoemt Conscriptio Exulum Frisiae, concipierende allen den namen van den uutgewekenen van Vrieslant; die om den Catol., Appostol. ende Romscher Religie en mede om den obedientie (gehoorzaamheid) ende getrouvicheyt van Conl. Majt. van Hispanien, onsen erfllijcken Here van Vrieslandt, sijn uut hoer vaderslant, van Sijner Mats. rebellen ende adversanten (tegenstanders) verdreven, verjaecht, gebannen ende mede gevluchtet.
Context
Vanaf 1568 rebelleerde een groot deel van de Nederlandse gewesten tegen hun toenmalige landheer de Spaanse koning Filips II. Deze strijd voor meer staatkundige en godsdienstige vrijheid, samenhangend met het opkomende protestantisme, verwierf onder de naam Nederlandse Opstand / De Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) een plek in de wereldgeschiedenis.
In 1579 verenigden zich een aantal gewesten, waaronder Friesland, in de Unie van Utrecht en legden daarmee één van de fundamenten voor de latere Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. De onafhankelijkheid van deze soevereine staten werd twee jaar later officieel bekrachtigd door het Placcaet van Verlatinghe, waarbij Filips II formeel werd afgezworen als landheer. Een aantal maatregelen die de gewesten in 1580 namen, waren het onteigenen van katholieke kloosters en het ontmantelen van Spaanse blokhuizen in steden.
