Opkomst steden en burgers

In den nama Goedis, amen. In da jere vses Herens, da ma screef thusent CCCC ende XXXV, vp sunte Agneta dey, worden

In de naam Gods, amen. In het jaar onzes Heren toen men schreef 1435, op sint Agnetadag (21 jan.), werden

ferenighet ende vergaderet dio sted van Liowert ende Aldahowestra myth hiara tobiheer, myth bischeede als

verenigd en samengevoegd de stad Leeuwarden en de Oldehoofsters met hun toebehoren (en wel) onder de bepalingen die

hierney scriowen steet. Int aerste, thet thio sted ende Aldahowestra schilleth wessa onder een stedriucht ney inhald

hierna beschreven staan.Ten eerste dat de stad en de Oldehoofsters zullen vallen onder één stedelijk rechtsgebied conform

der stedwilkeren, der nw synt iefta deerma hierney vm marra netticheet makia mochte, ende dyt in thet ioghe

de stadswillekeuren, zoals die nu zijn of (zoals) men die hierna tot meerder nut zou kunnen maken, en dit voor eeuwig

tho duriane. Item, so schil dio sted van Liowerd alle sacka om tiaen, der hia vpleyd habbeth eer datum thissis bre

durend. Item, zal de stad Leeuwarden instaan voor de kosten van alle veten die zij begonnen zijn voor de datum van (de uitvaardiging van) deze

wis, ende Aldahowestra des ghelika, elkerliik buta oders schaad. Item, so schilleth Aldahoustra scadeloes wessa van brek

oorkonde, en de Oldehoofsters desgelijks, ieder zonder schade voor de ander. Item, zullen de Oldehoofsters vrij zijn van (de betaling van) breuke

iefta fellighem, derma hiarem of aeskia mochte, thet hia naet eer in thet buerriuchte ghynzen synd. Item, wert

of boeten, die men van hen zou kunnen eisen omdat zij hun zaken niet eerder bij het stadsgerecht aanhangig gemaakt hebben. Item, wordt

ther enigh burgher wt thisse forsc. Sted riucht birawet iefta misdeen buta syner schild, thet schil dio heele

een burger uit dit voorgenoemde stedelijk rechtsgebied buiten zijn schuld beroofd of vergrijpt men zich aan hem, (dan) zal de gehele

meente kera bynna Howerteen nachtem, iefta den haena schil ma siin goet eenschet bitalia vander forsc.

gemeente dat vergelden (en wel) binnen veertien dagen, of de gelaedeerde wordt eenmaal (de waarde van) zijn goed (waarvan hij beroofd is of dat beschadigd is) vergoed door voorgenoemde

meente. Item, so schil ma neen koyt haghera bruka twiska hellighamissa ende maya dey des wynters den inbrowen

gemeente. Item, men zal voortaan geen kuitbier consumeren 's winters tussen heiligemis [1 nov.] en 1 mei, maar plaatselijk gebrouwen

biaer, by pena van ener merk ende bida biare. Item, neen Hollandera schilma ontfaen foer een burgher, neen riucht to

bier, op straffe van een boete van een mark en (verbeurdverklaring van) het bier. Item, geen Hollanders zal men aannemen als burger en zij mogen geen rechtersambt

ferane ende neen alderman mey to tziazane. Thisse forsc. punten schilma halda bida gaerlegher. In een orkund der

vervullen en geen olderman mee kiezen. Deze voorgenoemde bepalingen zal men houden op straffe van (wat is vastgelegd). In  een overeenkomst van 

weerheit so had dio sted van Leewerd thit breef bisighelat myt des steddis sighel, ende om marra festicheet so had

waarheid heeft de stad Leeuwarden deze oorkonde bezegeld met het stadszegel, en tot meerdere zekerheid heeft

her Jouka, ws persona to Aldahowe, ende her Johannes, decken, dyt breef meede bisighelat myt hiara sighelem vm

heer Joucka, onze pastoor te Oldehove, en heer Johannes, deken, deze oorkonde ook bezegeld met hun zegels op verzoek van

Aldahoustra beede willa, in da jere vses Herens als vorsc. is.
de Oldehoofsters, in het jaar onzes Heren als voorgenoemd is. 

In den nemma Goedes, amen. In da jere, daeme schriaw tusend fiouwerhundert ende XXXV, op sinte Agnietadey, warden foerenighet

In de naam Gods, amen. In het jaar toen men schreef duizendvierhonderd 35, op sint Agnetadag, werden verenigd

In de naam van God, amen. In het jaar 1435, op de naamdag van de heilige Sint Agnes op 21 januari, werden samengevoegd:

ende foergaedert dyoe sted fan Lyowert ende Peter Kammyngha, mit al dae hofstede toe Kamighabure ende syne kynden ende syne

en samengevoegd de stad Leeuwarden en Peter Cammingha, met het gehele huissteed te Camminghabuur en zijn kinderen en zijn

de stad Leeuwarden (voormalige terp Nijehove) en de bezittingen van Peter Cammingha. Dat bezit bestaat uit: Cammingha Burcht (met Peters kinderen en

kyndes kynden, deer op der foers., hofstede wenheftich synt, mit dae ynra Hoeck ende Aesterpstera, mit al ducka byschede als hijrney

kleinkinderen, die op het voorgenoemde huissteed woonachtig zijn, en met die in de Hoek en de Oostterpsters, (en wel) onder zodanige bepalingen als hierna

kleinkinderen die daar wonen) en Hoek (met de mensen die daar wonen). Daarbij gelden de volgende drie bepalingen:

scriouwen steet. In dat aerste, dat dy sted ende Peter mitter hofstede foers. mitter ynra Hoeck ende Aesterps(t)era schillet wessa onder een

beschreven staan. Ten eerste dat de stad en Peter met het voorgenoemde huissteed en met (die) in de Hoek en de Oostterpsters zullen vallen onder één

1. Dat de stad Leeuwarden en de bezittingen van Peter onder één

sted riucht ney inhald der stedwilkeren, dier nu sint jef dierma hier neymels om mara netticheit mettija mey. Dit schil durya

stadsgerecht conform de stadswillekeuren, zoals die nu zijn of (zoals) men die hierna tot meerder nut zou kunnen maken. Dit zal gelden

stadsrecht vallen. Overeenkomstig de stadswetten, zoals die nu zijn vastgesteld. Of zoals die in de toekomst kunnen worden. Deze afspraak geldt

in dat ioeghe. Ende weert dat dyoe sted ende Peter ende syne kynden, als foers. is, enighe twidracht foel, dat schillet kanna dy

voor eeuwig. En als er tussen de stad en Peter en zijn kinderen als voorgenoemd enige tweedracht zou rijzen, (dan) zullen daarin (als scheidslieden) uitspraak doen de

voor altijd. 2. Als er tussen de stad Leeuwarden en Peter en zijn kinderen onenigheid ontstaat, dan zullen als scheidsrechters hierover beslissen:

personna tij dae Aldahowe ende dy personna tij dae Nyehouwe ende dy alderman der sted fan Lyowerd. Item, jef Peter ende syne kynden,

pastoor te Oldehove en de pastoor te Nijehove en de olderman der stad Leeuwarden. Item, als Peter en zijn kinderen

de pastoor van Oldehove, de pastoor van Nijehove en de burgemeester van de stad Leeuwarden. 3. Mochten Peter en zijn kinderen

als foers. is, enigha secka toe foelen fan partije weyna, hyae dat om toe tyaene buta der sted schaede. In een weerheed dissis

als voorgenoemd in veten verwikkeld zouden raken die zouden voortkomen uit partijstrijd, dan zullen zij (zelf) instaan voor de kosten, zonder schade voor de stad. Tot een (getuigenis van de) waarheid van deze

ooit betrokken raken bij vetes (ruzie/oorlog), dan zullen zij zelf voor de kosten opdraaien. En lijdt de stad Leeuwarden dus geen schade. Als bewijs van de echtheid van deze

breuis soe hab ick, Peter foers., foer my ende myne kynden dit brieff bisighelet. Ende om een mara festicheed soe habbet dy personna

oorkonde zo heb ik, voorgenoemde Peter, voor mij en mijn kinderen deze oorkonde bezegeld. En tot meerdere zekerheid zo hebben de pastoor

oorkonde heb ik, Peter, voor mijzelf en mijn kinderen de oorkonde bezegeld. En om de rechtsgeldigheid te versterken, hebben ook de pastoors

toe dae Aldahouwa ende dy persona toe dae Nyehouwe dit brieff mede bysigelet om mynes bedes willa, in dae jere vses Herens

te Oldehove en de pastoor te Nijehove deze oorkonde mede bezegeld op mijn verzoek, in het jaar onzes Heren als

van Oldehove en Nijehove deze oorkonde op mijn verzoek bezegeld. Op de datum zoals

als foers. is.

voorgenoemd is.

hierboven is genoemd.

Wy, broder Jacop Ridder, prior der Jacopinen in Liowert, her Peter, persinna to Nyahow, Eerka Sickis, aulderman, ende Willa Heentiema, schepna der

Wij, broeder Jacop Ridder, prior der Jacobijnen in Leeuwarden, heer Peter, pastoor te Nijehove, Eerka Sickis, olderman, en Willa Heentiama, schepen der

sted Liowert, duaet kuith ende epenbeer mit disse epene breue, hoe dat int ieer ws Herens tusent fiowrhundert XCVII, vp den tredde dey in januario,

stad Leeuwarden, doen kond en (maken) openbaar met deze oorkonde dat in het jaar onzes Heren duizendvierhonderd 97, op de derde dag in januari,

ber Henric Franiker, cranck fan lichama, men sterck ende forstandich fan sinnen, hath ws, foerbinaemde prior, persinna, aulderman ende schepna

broeder Henric Franiker, ziek van lichaam, maar sterk (van verstand) en goed bij zinnen, ons voorgenoemden, prior, pastoor, olderman en schepen

in Liowrd, ontbaden ende laid to him toe commen om summinghe tinghen to forclarien ende der wird om en ewich memorie en orkenschip to

in Leeuwarden, heeft ontboden en opgeroepen om bij hem te komen om sommige dingen naar waarheid te verklaren, tot een eeuwige gedachtenis en om getuigenis af

duaen twiska der sted ende Peter Kamminga, als fan da schurtinghe ende twidracht, deer hia bituiska heden, wr acht of nioghen ieren,

te leggen (over wat er is voorgevallen) tussen de stad en Peter Cammingha, en wel betreffende de strijd en onenigheid die er tussen hen is geweest, acht of negen jaar

foer sunte Jacopsjond, da dio sted deernei wonnen waerd, etc., ende hath ws forreckneth ende biorkneth, in craft des edes by God ende syn

geleden, (op de dag) voor sint Jacobs-avond [23 juli], waarna de stad werd ingenomen, etc., en (hij) heeft ons uiteengezet en betuigd, krachtens zijn eed bij God en zijn

ewighe salicheit, da wird, deer him deerfan kundich is, in maneren neiscriouen. Int aerst, als dy oprin ende twidracht tuiska da burgheren

eeuwige zaligheid, de waarheid die hem daarvan bekend is, (en wel) als volgt. Ten eerste, toen de oploop en onenigheid tussen de burgers

in Lyowrd bigonnen waes ende summighe weren jagghet vp Peter Kamminga huus, deer se Peter bischutte ende onthilde, so ist hluid ende gerufte

in Leeuwarden begonnen was en sommigen op Peter Cammingha's huis waren gejaagd, waar Peter ze bescherming gaf en een schuilplaats bood, toen deed de mare en het gerucht

commen op der streta ende int klaester to Jacopinen, ho dat Peter Kamminga in neden weer, in perikel ende anxta syns liues, hueerom da

de ronde op straat en in het Jacobijnenklooster dat Peter Cammingha in nood, perikel en levensgevaar was, om welke reden

broren haestlic wtginsen sint ende ber Henric vp Kamminga huus mey commen is ende hat alting wrsioen, alsoe datter bifond nenerleya foer

de broeders (van het Jacobijnenklooster) in allerijl en broeder Henrick eveneens op Camminghahuis zijn gekomen en heeft (hij) alles met eigen ogen gezien, waarbij hij vaststelde dat er geen enkele

sichticheit vpt huis to wessan, als to sucke duaen biheerde, want deer bieer noch braed waes, ende summighe broren mit kannen onder hiarra

voorzorgsmaatregel was getroffen op het huis, zoals in zo'n toestand (het geval) had behoren (te zijn), want er was bier noch brood, en sommige broeders brachten bier in kannen onder hun

mantelen bieer to Peters huus brochten, ende da deer vpt huus weren, foergaren supa, omtrent een tonna of oerhael, ende oers nen dranck

mantels in Peter’s huis, en degenen die op het huis waren, zamelden karnemelk in, ongeveer een ton of anderhalf, en anders was er geen drank 

vpt huus waes, ende dat braed waerd wr da mura ende wr dat steck worpen. Item, da bussen ende armbursten weren birustiget ende onbirat ende

in huis, en er werd brood over de muur en over de schutting geworpen. Item waren de vuurroeren [geweren] en kruisbogen verroest en niet gereed voor gebruik en naar

dat bussekruit waerd wild socht ende wist ma naet hueert waes. Also dat ma hyr wt weerheflic ende sekerlic muchte merke ende bikanne, dat

het buskruit werd in het wilde weg gezocht en men wist niet waar het was. Dus kon men naar waarheid en met zekerheid hieruit opmaken en (hieraan) onderkennen dat

Peter Kamminghe nen vpset noch reed to disse twidracht jowen ende macketh hede ende nen foersichticheit vp deen hede. Als dan Peter in sucke

Peter Cammingha geen vooropgezet plan had en niet de aanstichter was van deze onenigheid en deze (ook) niet had voorzien. Toen Peter zo

hlest waes, so fregede ber Henric Peter, of hy aet tideth of wiste enich ontset, want da borgers seer strenglic aenghinghen. Da freghede Peter
in het nauw zat, vroeg broeder Henrick Peter of hij ergens op rekende of wist dat er ontzet op komst was, want het ging zeer hard te keer met de burgers. Toen vroeg Peter

ney syn moder ende als him bitiut waerd, dat hio int klaester laet waes, so seynt Peter ber Henric to Doede, syn moder, om to fregien, haet
naar zijn moeder en toen hem duidelijk werd gemaakt dat zij naar het klooster geleid was, zond Peter broeder Henric naar Doede, zijn moeder, om te vragen wat er

her gued tochte om ontset to kryen. Da seyde Doede mit scryende aghen, het weer quaed en oirloch to bighinnen en oen to nemmen.

naar haar mening gedaan moest worden om ontzet te krijgen. Toen zei Doede met schreiende ogen dat het een slechte zaak was om een oorlog te beginnen en aan te vangen.

Hio rettet foert best, dat Peter schoulde sena, muchter aet sena. Als ber Henric dit boetschip hede brocht, da spreeck Peter Kamminge to da burgeren

Het leek haar het beste dat Peter een zoen [vredesverdrag] zou aangaan, (tenminste) als er nog iets te zoenen viel. Toen broeder Henric deze boodschap had overgebracht, toen sprak Peter Cammingha tot de burgers

ende meente, deer omt huus weren: "Y guede burgeren. Disse mannen, deer vp myn huus fleyn sint, da kan ic qualic wtwerpe, neidaem

en gemeente(lieden) die rond het huis waren: "Gij goede burgers! Deze mannen, die op mijn huis gevlucht zijn, die kan ik bezwaarlijk uitwijzen, want

dat se aen my fleyn sint ende biyeriet fan mij bischirmt to wessen. Men want ic nu ter tijt mei bin en schepna fan Liowert, so wil ic ende ontheet

zij zijn naar mij gevlucht en verlangen door mij beschermd te worden. Maar omdat ik momenteel ook schepen van Leeuwarden ben, ben ik bereid en beloof ik

da ienne, deer ienna forseka, vp den dey moern to lywerien foer den ghemene reed Liowert, hueer datmis mit riucht yn forwinna mey. Deer

om degenen die jullie zoeken, op de dag van morgen (uit) te leveren aan de gehele raad van Leeuwarden, waar men ze rechtens [volgens de wet] schuldig kan verklaren. Daar

wi ic naet yn toienst wessa". Also dat deerney aerst waerd en bistand ende to lesta en soen macketh, dat Peter schoulde twiska twaem stil

zal ik mij niet tegen keren". Met als gevolg dat daarna eerst een bestand en tenslotte een zoen werd gesloten, (die inhield) dat Peter neutraal blijven

sitta, weert datter fulck ende fynden foer da sted caem, als da dat hluid toging. Ende deernei Doede wtseynt hir ayn ring bi her Lolla silligher

zou, wanneer er vijandelijk volk voor de stad zou komen, zoals het gerucht ging. En daarna gaf Doede haar eigen ring mee aan heer Lolla zaliger

tochtnisse ende leet Wijtia sidza, hoe alting forliketh weer binna der sted, dattet fulck weer aeftiaen schoulde, etc. In en weerheit ende mara festicheit

gedachtenis en (deze) liet Wyttia weten dat alles tot een vergelijk was gebracht in de stad, zodat het volk weer weg moest gaan, etc. Tot een (getuigenis van de) waarheid en meerdere zekerheid van

disse punten ende orkenschips forscr. so hath ber Henric, prester to Jacopinen forscr., ws allen ghemeenlic ende en ighelic biisunderling beden dit orkenschip to ont

deze voorgenoemde uitspraken en (dit) getuigenis heeft voorgenoemde broeder Henric, priester bij de Jacobijnen, ons allen tezamen en ieder afzonderlijk verzocht dit getuigenis aan te

faen ende to bisiglien om syn bede wille, ende wy, ber Jacop, prior, her Peter, Eerka, aulderman, ende Willa, schepna in Liowrd, habbet vse seglen hanghet

nemen en te bezegelen op zijn verzoek, en wij, broeder Jacop, prior, heer Peter, Eerka, olderman, en Willa, schepen in Leeuwarden, hebben onze zegels gehangen

hyr benya aen dit breef om bede willa ber Henrics ende foerdsterkinghe der wird, int jeer ws Herens tusent fiowrhondert saun en tniogentich,

hieronder aan deze oorkonde op verzoek van broeder Henric en (tot) versterking van de waarheid, in het jaar onzes Heren duizendvierhonderdzevenennegentig,

op den fierda dey in januario.

op de vierde dag in januari.