Gezicht op een deel van de Waag in Leeuwarden tijdens marktdag. Onder en voor de luifel is het een drukte van belang, met veel mensen en handelswaar. Links wordt boter uit een tonnetje geproefd, ter boordeling van de kwaliteit. Rechts naast de Waag lig een praam met zeil in de gracht, waarmee een boer zijn waar heeft aangevoerd. Ervoor liggen op de wal niet alleen tonnetjes met boter, maar ook kazen. Op de achtergrond zijn huizen aan de Nieuwestad te zien, aan de overzijde van de stadsgracht.
Handel en inkomsten
Deze Waag was eeuwenlang hét centrum van de Friese handel. Op marktdagen was het hier een komen en gaan van pramen, die moeite hadden elkaar te passeren in de smalle stadsgrachten. De bootjes werden bestuurd door Friese boeren, die boter, kaas en vlees aanvoerden, om op het marktplein te verhandelen. Maar eerst waren ze verplicht hier alles te laten wegen en op kwaliteit te laten beoordelen, voordat hun producten op de markt verhandeld mochten worden. Met deze waaggelden verdiende de stad inkomsten. Ter illustratie: in de periode 1830-1860 werd hier elk jaar gemiddeld 1.7 miljoen kilo boter, 225.000 kg kaas en 25.000 kg aan andere goederen gewogen. Omdat boter toen het belangrijkste product was, stond het gebouw ook wel bekend als 'boterwaag'. In 1880 werd de handel overgeplaatst naar het nieuwe Beurs- en Waaggebouw aan het Beursplein. Sinds 2019 zit daar nu de Friese afdeling van de Rijksuniversiteit Groningen.
Bouwstijl
De Waag is in 1595 gebouwd. In opdracht van het stadsbestuur, dat in een stadhuis bijeenkwam (het Waltahuis) dat toen nog aan de overkant van de gracht aan het Herenwaltje stond. De Waag is in renaissance stijl gebouwd en is bedoeld als uiting van stedelijke trots, met een sterk representatief karakter. Dat komt vooral tot uitdrukking in de decoratieve eerste verdieping. Want die had namelijk geen ander nut dan het gebouw groot te laten ogen… Op alle vier de hoeken staan leeuwen, die het stadswapen dragen.
Zuivel- en veehandel
Naast de Waag, herinneren verschillende andere monumenten in Leeuwarden aan de Friese handel in zuivel en vee:
• Karnster (Waagplein)
• Fries Paard Dhago (Waagplein)
• Handje-Klappende Veehandelaren (Sophialaan)
• Friese Koe Us Mem (Harlingerstraatweg)
